Bisag Unsa

Ikaduhang Bisaya Fiction Contest

Ni Macario D. Tiu

Gitigayon niadtong Nobiyembre 6 ang awarding ceremony sa mga mananaog sa Ikaduhang Bisaya Fiction Contest nga gipasiugdahan sa Davao Writers Guild (DWG) ug National Commission for Culture and the Arts (NCCA). Si Davao City Councilor Rachel Zozobrado-Nagayo, ang tsirman sa Committee on Education, Science and Technology, Arts and Culture, mao ang guest speaker sa seremonyas nga gihimo sa Bagobo Inn.

Kaming tulo ni Don Pagusara, Satur Apoyon (ang tsirman), ug ako mao ang naglangkob sa panel sa mga hukom. Upat ang basehan sa paghukom sa mga estorya. Pareho silag gimbug-aton, tig-25 puntos: lenggwahe, teknik, relebans, ug kinatibuk-ang impak.

Ang unang ganti nakuha sa sugilanong “Danguyngoy sa suba” ni Jayson Parba, taga Cagayan de Oro City. Simple lang kaayo ang sugilanon sa “Danguyngoy.” Ang nareytor sa estorya usa ka bata. Sa pagbukas sa estorya, gideskrayb sa bata ang iyang amahang hubog nga gidaman ug nagsulusinggit sa ngalang “Intoy.” Nagplasbak ang bata sa mga panghitabo kon nganong naingon niadto ang iyang amahan. Si Intoy mao ang magulang sa nareytor. Nalumos si Intoy, ug mao kini ang hinungdan nganong naghubog ang amahan. Gibasol niya ang iyang kaugalingon sa pagkalumos ni Intoy.

Sa unang miting namong mga hukom ug pagbayloay sa among shortlist, nagkauyon dayon mi nga ang “Danguyngoy” maoy modawat sa unang ganti. Sa akong lista, ang “Danguyngoy” maoy nakakuha sa kinatas-ang marka sa teknik ug kinatibuk-ang impak. Maayo kaayo ang pagkasunod-sunod sa pagkasugilon niini. Klaro ang lohika sa mga insidente. Lami ang iyang local color.

Tungod kay medyo lagyo ang among ranking kun ranggo sa ubang mga estorya nga na-shortlist, nagkauyon ming mga hukom nga basahon pag-usab ang mga tampo. Iya-iya mig hatag og mga puntong pabor o kontra sa matag estorya. Ganahan ko niining prosesoha. Lahi ni sa paghukom sa, pananglit, mga declamation contest o beauty contest kay ang matag hukom igo lang mohatag og eskor/ranggo ug adunay awditor nga mototal niini. Dili gani sila kahibalo kinsay modaog hangtod nga dili kini ianunsyo.

Human sa pagrebyu namo sa mga sugilanon, ang among napili para sa ikaduhang ganti mao ang “Kinsa ang nagpatay sa pari sa Calinan,” ni Errol Merquita, taga Davao City. Sumala sa titulo, usa ni ka murder mystery. Ang gigamit nga punto de bista kahibalo-tanan kun omniscient point of view apan gihatagag dakong luna ang tulo ka nag-unang karakter, ang sakristan, ang iyang uyab, ug ang reporter-imbestigador. Sa ilang tagsa-tagsa ka sugilanon, ang sakristan ug ang iyang uyab (nga anak usab diay sa pari) miangkon nga sila ang nagpatay sa pari.

Komplikado ang estorya ni Errol tungod kay gipakita dinhi ang kahanap sa linya tali sa natural ug supernatural, ug nga ang kamatuoran magbali-bali. Sa estorya ugod, ang yawa naapil sa estorya ug maoy nagtukmod sa duha aron patyon ang pari. Ang pari nga sigeg yawyaw batok sa yawa, usa usab ka yawa sa pana-aw sa iyang abandonadong anak. Sa laing bahin, ang ikatulong karakter – ang reporter nga nag-imbestiga kon kinsay nagpatay sa pari, giakusahan na hinuon sa yawa nga maoy nagpatay sa pari! Hmm. Makalibog di ba? Ang klaro, usa kini ka mapangahasong eksperimento diin gipakita sa awtor ang iyang katakos sa paggambalay og komplikadong tema. Apan angay pa niyang limpyohon ang iyang lenggwahe kay mubo ang iyang eskor dinhi.

Ang ikatulong ganti nakuha sa estoryang “Bugti” ni Raul Moldez, taga Cagayan de Oro City. Kini si Raul suki na sa DWG. Human madawat ang resulta sa kontes, miteks nako si Rene Estremera, ang koordineytor sa kontes: “Bugti by Raul Moldez. He won first in Unang Bisaya Fiction Contest and Tigmo-Tigmo Contest before.” Aw, kon naay talento, wala kay mahimo, sa hunahuna ko pa.

Sa estoryang “Bugti,” ang usa ka amahan misugot sa paghimog pekeng dolyar para sa uska sindikato tungod kay kinahanglan siyag kwartang ipaopera sa iyang anak. Supak unta ni sa iyang tanlag, apan wala siyay mahimo. Nabayran siyag adbans, apan nakalusot ra siya sa ubang kompromiso tungod kay namatay ang lider sa sindikato sa usa ka hold-ap. Ulpot ra ang ending, sa? Ang kusog ni Raul anaa sa iyang paghupot sa lenggwahe. Sa Ingles pa, fluid kaayo ang iyang Binisaya. Mani-manion na lang niya.

Naa pay ubang mga tampo sa kontes nga nakadanig atensyon sa mga hukom, apan nakitaan kinig mga apan ug busa nataktak sa ulahing sumada. Dili lang nako isulti ang mga titulo aron magamit ni sa mga awtor sa ubang kontes human nila ni rebisahon. Ang sugilanon ni Jondy M. Arpilleda nga taga Davao City naghisgot sa suliran sa uska bayot. Gikulata siya sa iyang amahan, apan wala maklaro nganong nasuko ang amahan gawas nga nasayran niining gikan siya sa balay sa iyang amigo nga kompare sa iyang amahan. Angay pang hugtan kining eksenaha aron ma-justify ang pagpangulata sa amahan. Ikaduha, ang plasbak nga nagsaysay kon nganong nahimo siyang bayot dili katuohan ni kinahanglan sa estorya. Layo nig padulngan si Jondy isip uska magsusulat kay adunay gahom sa pagdeskrayb.

Taas ang akong eskor sa sumbanang relebans sa sugilanon ni Luvismin S. Aves nga taga Cagayan de Oro. Naghisgot kini sa dugokang isyu sa Mindanaw, ang panagbanging Muslim-Christian. Ang bidang babaye uska Kristiyano nga nagustohan sa uska Muslim. Ugaling lang kay daghang apan kining estoryaha. Bugbog kaayo ang misteryo sa uska numero; wala mahingpit ang simbolismo sa sakripisyo sa agila nga gihimong panig-ingnan sa proseso sa pagbag-o; ug dili katuohan ang pagkadiskobre sa tala-adlawan sa iyang lola. Miabot nig 20 ka pahina kay tulo ka henerasyon ang gilangkoban sa estorya, morag telenobela. Puyde kaha ni putlon-putlon aron makapokus lang og usa ka problema?

Ang estorya ni Brian Charlo Ang, taga Davao City, naghisgot sa uska preso nga gigamit isip hired killer. Nindot unta nga sugilanon, apan dili limpyo ang estruktura. Taas ra kaayo ang gihatag nga bakgrawn sa pagkapreso sa hired killer. Puyde ni ilakbit lang ug isal-ot pinaagi sa plasbak kay dili man ni ang pokus sa estorya. Angay sab limpyohon ang dagan sa mga insidente sa estorya. Gwapo baya ang ending. Mahimuot kos lenggwahe ni Brian kay Dinabaw kaayo. Kinis Brian midaog sa ikaduhang ganti sa unang kontes sa DWG. Irebays ni Brian ug isukol sa ubang kontes, pero sunda ang estandard sa Binisaya kay ang Dinabaw dili dawaton sa ubang Bisayista. Gamay lang ming promotor sa hybrid nga lenggwaheng Dinabaw nga sa akong tan-aw Bisaya usab. Uy, dili ko mosugot nga ang Bisaya sa Cebu mao ray saktong Bisaya.

Ang estorya ni Hannah Rae Villarba, taga Digos City, naghisgot sa sugal. Hawod ni mohimog dayalog si Hannah. Ang apan sa iyang estorya kay daghan kaayog karakter ug busa makalibog. Dili ka kasubay sa mga dayalog. Sa mubong estorya, limitahon lang ang karakter ngadto sa tulo o upat. Hannah, padayon pagsulat.

Naay ubang mga tampo nga na-disqualified tungod kay wala mosunod sa mga lagda, ilabi na mahitungod sa gitas-on. Importante gyod nga kon moapil og mga kontes, basahon gyod ang mga lagda ug sundon. Naa kay malapas nga lagda, na, itsa-puyra gyod. Naay usa nga na-disqualified tungod kay among nasayran nga napatik na sa uska magasin. Hinuon morag wala sab ni maapil sa shortlist.

Sa tanang mitampo, midaog man o dili, daghang salamat. Ipadayon nato pag-ugmad sa atong kaugalingong literatura ug pagpataas sa kalidad sa atong mga sinulat.

Sa maong paagi, ganahan mobasa ang atong mga kabisdak ug mapulihan ang mga langyaw nga mga sinulat. Bisitaha ang website sa DWG, ang dagmay.kom.ph, aron mabasa ninyo ang mga sugilanong “Danguyngoy sa Suba,” “Kinsa ang nagpatay sa pari sa Calinan,” ug “Bugti.”

(Ang "Bisag Unsa" regular nga kolum ni Macario D. Tiu para sa MindaViews, ang seksyon sa opinyon sa MindaNews. Si Mac usa ka Palanca awardee ug National Book awardee. Puyde nimo ma-e-mail si Mac sa mac_tiu@yahoo.com.ph)