manok

Manganhi kuno ang akong mga amigo diris balay karong Domingo. Text pa ni Grace: "Lami gyod ang tinola nga native chicken. Magsugba sab tag isda." Tungod kay dugay na mi wa magkitaay, na hala, patuyangan.

Busa kagahapon miadto kos Agdao Public Market, ug tuod didto sa manokan naay baligyang buhi nga mga neytib chiken. Tag PhP190 matag kilo ang buhi nga neytib chiken. Mipili kog duha ka dumalaga ug gipaihaw. Samtang naghulat kos manok, gipalingkod ko sa tag-iya ug nag-estoryahanay mi.

Matod niya, lisod na karon mangitag manok nga neytib. Nagkalayo na ang ilang kuhaanan. Pananglit, ang ulahing pundok sa ilang igbabaligyang manok gikan pas Santa Maria, Davao del Sur, mga 80 kilometros tingali gikan sa Davao City. Ang ilang kuha didto PhP150 matag kilo.

Wala na diay manok diris Syudad sa Davao mismo? Talagsa na lang kuno. Puno na man gog kasagingan. Lagyo na gyod sila og kuhaanan, sama sa Sulop ug Banate (padulong sa Malungon, Sarangani Province). Kinahanglan gyod mag-inabtik. Kinahanglan kahibalo ka kanus-a ang tabo kun market day didto aron makatayming ka sa mga mag-uuma nga manganaog sa kabukiran nga magdala sa ilang manok aron ibaligya sa taboan.

Naa na silay ahente didto nga mangompra ug motipon ang mga manok. Aron dili malugi sa gasto sa biyahe, kinahanglan dili momenos sa 150 kilos ang ilang dala, buot ipasabot, mga 150 ka buok manok sab, kay ang usa ka neytib chiken kapin kon kulang ra mag usa ka kilo ang gibug-aton. Unya bawal na man magkarga sa mga bus, kinahanglan magdala silag ilang kaugalingong sakyanan.

Sumala pa sa tag-iya sa manokan, daghan kuno silag kakompetensya. Ang mga negosyante sa Tagum (Davao del Norte) moabot nas Davao del Sur aron mangompra. Gani, moabot daw og Midsayap ang mga komprador gikan sa Tagum? Morag layo na man nang lugara? Kon wa ko masayop morag naa na man na sa kinapusoran sa Cotabato?

Mao diay to nga ang mga komprador sa Davao City dili na kakuhag suplay gikan sa Davao del Norte kay mahurot na sa Tagum pa lang. Tag PhP200 matag kilo ang buhi nga neytib chiken didto. Mao usab ang presyo sa manok sa Panabo. Kon mao, mas barato gamay ang presyo sa Davao City.

Sa laing bahin, ang mga komprador nga taga Davao nga moabot sa Banate, atbangan sa ilang kakompetensya gikan sa General Santos City (Gensan). Bibo diay ning negosyo sa manok nga neytib.

Kana tungod kay dili ikalalis nga lami gyod ang tinolang manok nga neytib. Lami na sa lasa, luwas pa sa peligro sa mga kemikal ug medisina nga gilanlan sa mga komersyal nga chiken. Mas mahal tuod gamay ang neytib chiken sa komersyal chiken, apan sige na lang. Panagsa ra bitaw.

Karon kay nagkahurot na man ang mga neytib chiken, mas momahal na ang presyo niini? Sumala pa sa manokero, dili pod sila kapatuyang kay naay kakompetensyang komersyal chiken. Igo-igo ra sab kuno ang ilang ganansya aron sila mabuhi. Kon unsa pay umaabot, wala na siya kahibalo kay tinuod gyod nga nagkalisod ang kahimtang sa bukid. Adtoag sundalo. Adtoag dili sundalo...

Unsa kaha kon itangkal ang mga manok ubos sa dakong net aron mas daling buhion? Tubag sa manokero, molahi kuno ang ilang lasa kay pakaonon na nig komersyal nga patuka. Lami gyod nang mga manok nga nanginabuhi sa ilang kaugalingon, mga libod-suroy.

Aber, mahibaw-an nako na karong Domingo pag abot sa akong mga amigo.