Bag-o lang nahuman ang Bisaya Fiction Contest nga gipasiugdahan sa Davao Writers Guild (DWG) ug National Commission for Culture and the Arts (NCCA). Kining kontes gibuksan niadtong Agosto 2009 ug gitak-op niadtong Septiyembre 15, 2009. Ang mga mananaog: Unang Ganti, Raul Moldez nga taga Cagayan de Oro City, alang sa iyang sugilanong “Ug Mingiob ang Kagabhion”; Ikaduhang Ganti, Brian Charlo Ang, taga Davao City, alang sa iyang sugilanong “Kadula”; ug Ikatulong Ganti, Javin Jet Tevar, estudyante sa UP Mindanao AB English (Creative Writing), alang sa iyang sugilanong “Mga Dalan sa Downtown.”
Sa seremonyas sa awarding nga gitigayon niadtong Oktubre 17, 2009 sa Bagobo Inn sa Davao City, ang dinapit nga mamumulong mao si Party List Representative Luz Ilagan. Gidasig ni Ilagan ang pagsulat sa daghang pang mga obra sa Bisaya bisan tuod og diris Dabaw, saksak sinagol ang mga dila, ug adunay kaugalingong Binisaya nga ginagamit sa mga Dabawenyo.
Sa maong seremonyas, nanambong ang mga mananaog nga gipahalipayan sa mga haligi sa DWG nga mao sila si Tita Ayala, Aida Rivera-Ford, Josie Tejada, Vanessa Doctor, Rene Estremera, Ricky de Ungria (ang Presidente sa DWG), ug mga hukom sa tigi nga sila si Satur Apoyon, Don Pagusara, ug Mac Tiu.
Hinuon, gihisgotan pa ang mga lagda sa kontes para sa sunod tuig. Ang dili tingali mausab nga lagda mao ang gitas-on: dili moubos sa napulo (10) ka pahina, ug dili molapas sa (20) ka pahina, doble-kal-ang ang matag linya (double-spaced), gamit ang Times New Roman, 12pts, sa mubong bond paper. Kini bayang mga teknikal nga lagda importante timan-an. Naay mga hukom nga estrikto kaayo, ilabi na kon daghang tampo ang basahon. Na, kon makita nilang naay kalapasan sa teknikal nga lagda, nak-awt dayon ang imong tampo sa unang rawn pa lang. Busa importante kaayo basahon ang mga detalye sa lagda.
Gipamalandongan pa sa pamunoan sa DWG kon hatagan ba og pihong tema ang kontes o dili, buot ipasabot, bukas lang ba gihapon kini sa tanang tema o dili. Nganong migula man ni nga panghunahuna? Tungod kay sa mga kasinatian sa paghukom, naa gayoy mopatigbabaw nga “gusto” o kaha “dili gusto” ang usa ka hukom segun sa tema. Pananglit, kon ang science fiction (sci-fi) isagol nimo sa estoryang adunay katilingbanong kamahinungdanon (social relevance), aw, maitsa-puwera gyod ang sci-fi. Gawas lang kon maayo kaayo pagkasulat ang sci-fi ug buki kaayo ang pagkasulat sa seryosong estorya. Panagsa lang modaog ang mga estoryang ungo-ungo ug uban pang estoryang kababalaghan sa mga tigi nga bukas ang tema.
Lagmit magpadayon ang mga sumbanan kun criteria sa paghukom: lengwahe (25%), Teknik (25%), relebans o pagkahinungdanon (25%), ug kinatibuk-ang impak (25%). Sumala sa depinisyon nga nabutang sa lagda, ang lengwahe nagpasabot sa maayong paggamit sa mga pulong ug gramatika sa paagi nga makatabang sa pagpatin-aw sa kahulogan ug implikasyon sa karakter, plot, setting, ug tema. Ang teknik nagpasabot sa maayong paggamit sa mga himan ug estratehiya sa pagpanugilon aron mosulong ang katuyoan sa sugilanon. Ang relebans nagkahulogan sa pagkamakanunayon (timelessness) sa tema ug setting ug sa mga balyu nga gihisgotan niini. Samtang ang kinatibuk-ang impak nagkahulogan sa kahingpitan sa sugilanon isip hiniusang gambalay nga nagpakita sa pakigbisog sa tawo sa mga puwersa sa sulod ug sa gawas sa iyang pagkatawo sa usa ka problematikong sitwasyon.
Bug-at, sa? Apan tingali, mausab na ang porsyento sa gibug-tanon sa pipila ka sumbanan. Basig dili sila himoong tupong. Kana, mag-agad sa unsay masabotan sa umaabot nga mga hukom.
Sa iyang pakigpulong didtos awarding ceremony, mihatag og pipila ka komentaryo si Satur sa mga tampong sugilanon. Iyang gipuntirya ang kakulang sa teknik sa pipila ka sugilanon, sama sa pagbutang og eksena nga dili katuohan, o kaha mga aksyon nga walay motibasyon. Si Don, gipuntirya ang kabakikaw sa lengwahe sa daghang mga tampo. Lagmit gikan ni sa mga estudyante. Matod pa niya, dili lamang kay bakikaw ang Binisaya, sayop gyod. Dili gyod niya madawat. Kay kini baya si Don (ug si Satur) nagdako sa mga dapit nga pulos Bisaya ang mga mulopyo ug Binisaya gyod ang sinultian. Dili pareho diris Dabaw nga saksak sinagol ang dila sa mga tawo. Busa misugyot siya nga maghimog workshop ug imbitahon ang mga wala kadaog (ug bisan kadtong nakadaog) aron matul-id intawon ang ilang Binisaya ug makat-og mga teknik.
Sa akong kabahin, ang akong gihatagag gimbug-aton mao ang kahanas sa teknik kon pamaagi sa pagsugilon. Medyo nagluag ko gamay sa lengwahe. Aw, nagtuo baya ko nga, sa pulong pa ni Satur, “ang literatura maoy kakitaan sa nindot ug saktong paggamit sa lengwahe.” Apan alang nako, kining sumbanan sa kanindot ug saktong paggamit sa lengwaheng Bisaya dakong debate pa diris Dabaw, tungod kay ang sinultian sa Dabaw buhi usab nga sinultian, ginagamit sa mga mulopyo, ug busa naay iyang “kanindot ug pagkasakto.”
Dayag na lang, kining sinultian sa Dabaw dili intawon madawat sa sumbanan sa Bisaya Magasin. Kalenturahon gyod ang editor. Unya kay dili man ako ang editor sa Bisaya Mag, unya tubong Dabaw man ko, di, hala, bira. Ang Bisaya Mag pod baya, miluag na gamay. Dili tingali sa syntax ug mga batakang batadila kun grammar, kondili sa pagdawat og mga pulong sa laing dila. Espelingon lang nig Binisaya, sama sa nutbok, selpon, ubp. Ako, dili lang miluag, kondili miharos gyod kon hinulamay og pulong, espeling, ug mga porma sa punglihok (verb) ang hisgotan. Gani, magsige kog gamit og mga pulong gikan sa Tagalog, nga usa ka dakong krimen alang sa ubang puristang Bisayista.
Niadtong miaging tuig, nahimo sab kong hukom sa nobelang Bisaya nga gipasiugdahan sa NCCA. Ang akong kauban mao sila si Dr. Erlinda K. Alburo ug Dr. Resil Mojares, nga maoy cherman. Sa among deliberasyon, migula ang isyu sa tukmang Binisaya. Gikwestyon ang paggamit sa daghang pulong sa Binisayang Bukidnon kay kuno dili ni Bisaya. Akong gibarogan nga kini Bisaya usab ug angay dawaton isip dayalekto sa Bisaya. Dili tungod kay dili kini ginagamit sa mga taga Sugbo dili na kini Bisaya. Mao usab ang panghunahuna sa usa pa ka hukom, ug busa midaog ang tampo sa taga Bukidnon kansang nobela migamit og mga leyenda ug mitos sa tribu aron isaysay kon ngano ug sa unsang paagi napadaplin karon ang mga Lumad. Hinuon, nagkauyon usab kami nga naa gayoy pipila ka butang nga angay bantayan sa mananaog nga magsusulat, ug busa among gisugyot nga una ipublikar ang midaog nga nobela, pakigkitaan una sa mananaog si Resil aron maimprub ang angay maimprub.
Sa susamang paagi, miboluntaryo usab ako nga hiloton ang Bisaya sa ikaduha ug ikatulong mananaog sa Bisaya Fiction Contest 2009, yawat na lang maimprub ang ilang Binisaya. Pananglit, himoon nakong “milakaw” ang “nilakaw.” Ug ang “na” ngadto sa “nga.” Diri ugod sa Dabaw, ilabi na ang mga batan-on, gikopya na ang Tagalog nga “na.” Tan-awa ra ni nga sentens. “Ang balay na dako naguba.” Kon sa Dagmay lang ni mogula, aw, dili na tingali nako na korekon, apan kon gusto tag mas dako nga odyens, ayohon pod tingali nato gamay. Naa pa gyoy klarong sayop nga paggamit sa pulong. Sa magsusulat pa, “Kon mag-estoryahanay mi kay batok gyod sa gugma.” Unsa? Ang buot ipasabot sa rayter, “Kon mag-estoryahanay mi kay mahitungod gyod sa gugma.” Nalipong gyod si Don. Iya dayon ning gibalibag sa Bankerohan River. Apan tungod kay nindot ang sugilanon, ako tawon ning gipunit. Nako pa kang Don: “Gamay ra na nga problema. Editon lang.” Si Satur sab kay gikuyapan sa Binisaya niining raytera. Maayo na lang miuyon siyang basahon pag-usab ang sugilanon ug sa ikaduha niyang pagtimbang-timbang, iyang gipasaylo ang mga sayop.
Ang naobserbahan nako sa mga tampo mao nga kadtong hawod magbinisaya kulang sa teknik, samtang kadtong hawod sa teknik, bakikaw magbinisaya. Karon, tungod kay unang kontes pa kini sa DWG, wala kaayo mi mag-inestrikto sa lengwahe ug sa teknik. Gani bukas kaayo mi nga motabang sa atong mga rayter aron motaas ang kalidad sa ilang panulat. Mao kana ang tumong sa DWG, ang pagdasig ug pagpalambo sa katitikan sa Mindanaw. Magkita ta sa sunod tigi sa sunod tuig.
(Una na
No comments:
Post a Comment